De kerkhaan wijst de verkeerde kant uit:
      de grenzen van de wetenschap

1 april 2013. Valt me te binnen: "de kerkhaan wijst de verkeerde kant uit".
Een aprilgrap? Nee, want het gaat niet over april, maar over de voorbije maand maart. Maart was een maand van wachten, wachten op de lente ... die maar niet kwam.

Nauwelijks lente in maart? Het loopt fout. Klassieke vraag: wie zijn schuld is het? De weergoden? Die hebben we afgeschaft, we kunnen ze dan ook de schuld niet meer geven, vervelend! Wie dan wel? De weerman of -vrouw? Nee, dit is te gemakkelijk. Het is de schuld van de kerkhaan! (1) Hij wijst de verkeerde kant op! Normaal is de windrichting bij ons, in de lage landen, hoofdzakelijk ZW (zuidwest). In maart 2013 was dit NO (noorden- NO- en oostenwind), schraal, kil, koud.
Mijnheer De Haan, een vraagje. Wat is er aan de hand? Weet jij soms waarom ze jou voornamelijk NO en niet ZW doen wijzen?

Sorry haan, eerst de wetenschappen. Zo gaat dat bij ons. Als zij het niet weten krijg je nog een kans.
Naar mijn weten bestaat er hier geen wetenschappelijke verklaring voor. Het klimaat wijzigt, dit staat statistisch vast, het is een feit. Zelfs wetenschappers geven dit momenteel toe (2).
Waarom wijzigt het klimaat? Dat weten wetenschappers - voor zover mij bekent - niet, zij kennen wel een aantal factoren die ongetwijfeld meespelen, maar de diepe reden kennen zij niet. Is er een diepe reden? Wordt alles gestuurd op een niveau waar wij nauwelijks of geen voeling mee hebben? De wetenschap gaat ervan uit dat heel veel toeval is, en dan ook niet te verklaren is. Naar mijn aanvoelen is dit helemaal niet zo.
Er zijn heel veel zaken die wetenschappers niet weten, zoals: wat is tijd? Wat is zwaartekracht? Wat is de betekenis van non-lokaliteit, of zelfs de betekenis van zowat de ganse kwantumfysica * ?
Niels Bohr, een van de grondleggers van de kwantumfysica, zei hierover:

Het is verkeerd om te denken dat de taak van de natuurkunde is om uit te vinden hoe de natuur is.
Natuurkunde gaat om wat we kunnen zeggen over de natuur ... (3)

Blijkbaar ben ik verkeerd bezig, ik probeer uit te zoeken hoe de natuur is. Het klimaat wijzigt, de wetenschap probeert de mechanismen te achterhalen hoe dit in elkaar steekt. Waarom dit zo is, is een vraag die buiten de wetenschap ligt.
Het is ooit anders geweest, nog niet zo lang geleden trouwens, tot Newton en Descartes. Toen omvatte wetenschappen nog het geheel en dit is én rationele kennis én diep innerlijk weten *. Het zou een goede zaak zijn om de rationaliteit als exclusieve bron voor de wetenschap terug in vraag te stellen.

Haan, je krijgt toch nog een kans. Aan die haan boven op de kerktoren moet je het uiteraard niet vragen. Maar via die haan maak ik de sprong naar mythes, mythologie en verhalen van "primitieve volkeren".
Terloops:

de primitief weet,
de intellectueel
denkt dat hij weet *

De primitief weet. Ik herinner me een verhaal dat ik gelezen heb, vrij waarschijnlijk van de Hopi-indianen *.

Twee mannen hadden als taak de aardas te bewaken. Maar op een bepaald moment kregen zij eventjes verlof en werd de as gedurende een korte tijd niet meer bewaakt. (4)

Uiteraard is dit verhaal niet letterlijk te nemen, er wordt iets in beeldtaal * weergegeven.
"Beeldtaal" is een taal die buiten het rationele ligt. Ze komt voor in het onbewuste - en hiermee samenhangend in dromen - alsook in mythen, metaforen en sprookjes. We begrijpen deze taal niet, al eeuwen niet meer (5), tot daar aan toe. We noemen het onzin, daarmee begaan we een fout.

De aardas "werd tijdelijk niet bewaakt". Dit was een ramp, want dit wordt in verband gebracht met wat in de Bijbel "de zonvloed" genoemd wordt. Een mythisch verhaal? Ongetwijfeld. Er zijn echter aanwijzingen genoeg dat er weldegelijk, heel plots, iets heel ernstig met het klimaat gebeurd is, en dit zowat 12.000 à 13.000 jaar geleden. Wat is er dan gebeurd? Vermoedelijk is de aardkorst verschoven, dit met bijhorende rampzalige gevolgen. De aardkorst verschoven? (6) Prachtig uitgedrukt door primitieve mensen, "de aardas werd tijdelijk niet meer bewaakt".
Los van dit verhaal kwam een wetenschapper op het idee dat een aardkorstverschuiving wel eens de oorzaak kon geweest zijn van de zeer plotse klimaatverandering. Hij had er echter geen idee over hoe een aardkorstverschuiving mogelijk was. Later nam Einstein deze draad op. Hij nam het ernstig maar hij is gestorven voordat deze studie voltooid werd. Volgens hem was een aardkorstverschuiving mogelijk omdat de poolkappen altijd maar zwaarder werden doordat er jaar na jaar en eeuw na eeuw altijd maar ijs bij kwam. Hierdoor kwam onevenwicht en volgens Einstein kon een aardkorstverschuiving hiervan het gevolg zijn.
Terloops, we leven in een tijd van grote onzekerheid, dus toch maar vermelden: voor een aardkorstverschuiving, wat heel zelden voorkomt, hoeven we niet te vrezen, want de poolkappen zijn aan het afsmelten, net het tegenovergestelde van wat toen gebeurde (7).

"De aardas werd tijdelijk niet meer bewaakt", dit was 12.000 à 13.000 jaar geleden. Mijnheer de Haan, vertel eens een mythe, waarom is het klimaat momenteel aan het veranderen? Niet: "wat is er aan het veranderen?", dit is het domein van de wetenschap; maar: waarom? Dit gaat voorbij de (huidige) wetenschappen. Waarom? Of om het met Einstein te zeggen:

I want to know God's thoughts,
the rest are details. (8)

Einstein was uiteraard een topwetenschapper, maar hij zocht ook verder dan pure, rationele verklaringen. Hoog tijd dat wetenschap breder gaat dan wat rationeel te verklaren is. Bijvoorbeeld van het wezenlijke van kwantumfysica is er ongeveer niets rationeel te verklaren. Is kwantumfysica daarom geen wetenschap?
Nogmaals Einstein:

Imagination is more important then knowledge. (9)

Haan, hoe zit het met jouw verbeelding? Als je een oude mythe kent over klimaatveranderingen, of als je er "één binnen krijgt", laat het mij dan weten.